TOKOH-TOKOH KARYA AGUNG

Tokoh-tokoh Pengarang Karya Agung Melayu

                                                       

Latar Belakang

Raja Ali Haji merupakan pengarang tersohor yang telah menghasilkan karya agung “Tuhfat al-Nafis”. Beliau dianggap sebagai pujangga Melayu. Beliau bukan sahaja terkenal dengan penulisan karya sejarah semata-mata tetapi juga terlibat dalam penulisan karya ketatanegaraan dan syair yang bersifat agama. Riwayat hidup beliau secara lengkap agak sukar dipastikan. Berdasarkan karya agung “Tuhfat al-Nafis”, penghuraian tentang latar belakang keluarga dan kehidupan beliau dapat dirungkaikan.

Nama sebenarnya ialah Raja Ali Haji bin Raja Ahmad Haji. Beliau dilahirkan di Penyengat, Riau pada tahun 1809. Ayahnya merupakan seorang tokoh intelektual tradisional Riau yang pernah melibatkan diri dalam perkembangan politik di sekitar kepulauan Johor-Riau. Terdapat pendapat yang menyatakan bahawa golongan penulis yang muncul di Riau kebanyakannya daripada keturunan Bugis. Suku Bugis ini dikatakan lebih dinamik dan terkemuka berbanding suku Melayu. Mereka bukan sahaja menguasai bidang pentadbiran tetapi juga dalam bidang sosial, agama dan penulisan. Beliau juga bukan sahaja berasal daripada keluarga bangsawan tetapi juga daripada keluarga penyair. Menurut Abu Hassan Sham (1994: 108), bapanya Raja Ahmad ialah pengarang Syair Ungku Puteri, adiknya Raja Saleha  dan Raja Daud juga merupakan pengarang. Anak-anaknya iaitu Raja Hasan merupakan pengarang Syair Burung, Raja Safiah mengarang Syair Kumbang Mengindera manakala Raja Kalthum ialah pengarang Syair Saudagar Bodoh.

Latar belakang pendidikan Raja Ali Haji agak kurang jelas. Beliau dikatakan menerima pendidikan tradisional seperti kanak-kanak islam yang lain iaitu belajar membaca al-Quran dan menerima pelajaran fardu ain. Guru yang memberikan pendidikan awal kepada beliau ialah ayahnya sendiri iaitu Raja ahmad yang sememangnya terkenal sebagai seorang intelek pada zaman tersebut. Seterusnya, beliau menerima pendidikan daripada golongan ulama yang silih berganti datang ke Riau, bermula pada zaman pemerintahan Yang Dipertuan Muda Raja Jaafar lagi. Sewaktu berumur lingkungan 19 tahun, beliau mengikuti rombongan ayahnya ke Makkah dan mendalami pengajian agama di sana. Ekoran daripada pengetahuan agama serta ilmu sufi yang diperoleh, beliau menjadi seorang ulama yang sangat disegani di Penyengat, Riau. Raja Ali Haji juga dianggap sebagai penasihat dan guru agama kepada Yang Dipertuan Muda Riau pada zamannya, walaupun pada ketika itu Penyegat sering dikunjungi oleh ulama luar yang tidak kurang hebatnya.

Peranan dan Kepengarangan                                                                                                                                                      

Peranan dan kepengarangan beliau dalam perkembangan bahasa dan peradaban Melayu dapat dilihat daripada sudut beberapa karya prosanya. Berdasarkan kupasan karya-karyanya yang terkenal seperti Tuhfat al-Nafis, Silsilah Melayu dan Bugis, Muqaddimah fi Intizam telah terserlah peranannya sebagai pengarang sejarah dan ahli tatanegara. Beliau juga aktif dalam dunia kepengarangan syair dan lebih menekankan aspek pengetahuan agama dalam karya ini. Kedudukan Raja Ali Haji berhubung dengan karya-karyanya sudah tentu bukan sebagai penyalin atau penyusun tetapi sebagai pengarang. Melalui karyanya Tuhfat al-Nafis, beliau telah mengarangnya dengan indah dengan memperlihatkan peristiwa-peristiwa yang berlaku dengan teliti. Menurut Mohd Taib Osman (1965) dalam Seri Lanang Jaya et al. (2016:47), Tuhfat al-Nafis merupakan karya istimewa yang berjaya menganalisis jiwa masyarakatnya dengan masalah dan kebesaran-kebesaran orang yang ditulisnya. Selain itu, karya ini memperlihatkan kepentingan sejarah yang pernah didengar oleh penulisnya sendiri dan dikumpulkan untuk dibukukan. Karya sastera sejarah ini juga lebih membicarakan perihal negara, pergolakan politik, masyarakat, tokoh-tokoh, adat istiadat dan peristiwa yang pernah berlaku. Tujuan karya ini dihasilkan adalah untuk mengembalikan semangat orang Melayu setelah kehilangan hak pemerintahan ekoran daripada kejahilan raja Melayu yang alpa dengan muslihat Bugis serta percaya bahawa pihak Bugis dapat membantu mengembalikan kedaulatan pemerintahan pada ketika itu. Tuhfat al-Nafis juga dikarang secara menyeluruh dengan melihat perkembangan masyarakat Melayu dengan menceritakan peristiwa-peristiwa yang berlaku baik dari segi adat istiadat di istana, mengenai kelahiran, perkahwinan, kematian, hubungan dagang dan diplomatik. Hal ini jelas memperlihatkan ilmu yang disampaikan oleh Raja Ali Haji terhadap peradaban Melayu secara halus.

Di samping itu, Raja Ali Haji turut memberikan sumbangan kepada perkembangan bahasa. Karyanya Bustanul Katibin yang ditulis pada tahun 1267H/1850M, memperihalkan kandungan penulisan bahasa Melayu, tatabahasa Melayu yang disesuaikan dengan tatabahasa bahasa Arab.  Beliau juga berbakat dalam mengarang puisi, khususnya syair. Sumbangannya dalam aspek ini telah memberikan perubahan kepada perkembangan bahasa. Kehebatannya dilihat dari sudut pengolahan syair yang dipelbagaikan. Syair-syair tersebut diolah dengan penggunaan inversi, dialog, pengulangan, simile, metafora dan lain-lain. Bakat beliau dalam dunia kepengarangan syair dilihat dari sudut isi dan juga pengolahan karya yang disampaikan kepada pembaca. Antara syairnya yang terkenal ialah Gurindam Dua Belas, Syair Abdul Muluk, Syair Gemala Mustika dan Syair Nasihat kepada Anak.

            
                                     Syeikh Abdul Rauf Singkel

Latar Belakang 

Karya-karya bercorak keislaman dihasilkan oleh pengarang-pengarang yang menganut agama Islam dalam masyarakat Melayu tradisional pada zaman permulaan Islam. Kebanyakan karya-karya yang dihasilkan selepas kedatangan Islam merupakan tulisan yang berdasarkan fakta-fakta sahih bersumberkan ajaran al-Quran dan hadis. Abdul Rauf Singkel merupakan salah seorang tokoh pengarang yang terkenal dengan penghasilan karya-karya bercorak keislaman. Menyingkap sedikit latar belakang tokoh ini, nama penuh beliau ialah Syeikh Abdul Rauf bin Ali al-Jawi al-Fansuri al-Singkel dan lebih dikenali sebagai Abdul Rauf Singkel. Selain itu, beliau juga terkenal dengan gelaran Qadi al-Malik al-Adil ekoran daripada jawatan yang disandang iaitu Mufti Kerajaan Acheh Darussalam oleh Sultanah Tajul Alam Safiatuddin sekitar tahun 1665M. Abdul Rauf Singkel juga terkenal dengan pelbagai gelaran lain yang jelas memperlihatkan kewibawaan beliau sebagai seorang yang berperwatakan alim serta tinggi ilmunya. Antaranya, Qutb Rabbani Wahid Bila Thani, Aulia Allah, Wali Tanah Acheh, Aminuddin, Wali Al-Mulukm al-Alim al-Allamah al-Bahr al-Hibr al-Fahhamah. Beliau dilahirkan pada tahun 1024H/1615M  di desa Barus, Wilayah Singkel di Aceh Selatan.

        Mengenai latar belakang pendidikannya, Abdul Rauf terkenal dengan kepintaran dan kecerdasan yang luar biasa sejak kecil lagi. Hal ini menyebabkan beliau telah diterima oleh Syeikh Hamzah Fansuri sebagai anak muridnya, dan menyambung pengajian di Zawiyah Oboh, Simpang Kiri, Singkel. Seterusnya, beliau berkesempatan melanjutkan pengajiannya bersama-sama dengan Syeikh Syamsuddin al-Sumatrani di Zawiyah Geudong, Samudera Pasai setelah Singkel ditawan dan menjadi wilayah Aceh. Selain itu, beliau juga sempat berguru dengan Syeikh al-Syami, Syeikh Jamaluddin  dan juga mengikut polemik wujudiah yang diperkenalkan oleh Syeikh Nuruddin al-Raniri. Abdul Rauf Singkel menimba ilmu agama iaitu bidang fiqh, tauhid, tasawuf, tafsir dan hadis selama tempoh 19 tahun. Keintelektualan Abdul Rauf Singkel telah membentuk keperibadiannya sebagai seorang tokoh ulama. Beliau juga telah memanfaatkan ilmu tersebut dengan menghasilkan karya-karya dalam bidang tersebut. Menurut catatan, Syeikh Abdul Rauf Singkel meninggal dunia pada tahun 1693M dan dimakamkan di Kuala Krueng Aceh, Banda Aceh.

Peranan dan Kepengarangan

Ketokohan Abdul Rauf Singkel telah memberikan banyak sumbangan bukan sahaja kepada kemajuan dan kemakmuran Aceh, tetapi turut memberikan impak besar terhadap perkembangan bahasa dan peradaban Melayu. Antara sumbangannya yang terbesar ialah melalui Kitab Tafsir Tarjuman al-Mustafid. Kitab yang dikarang oleh Abdul Rauf Singkel ini membawa maksud ‘petunjuk bagi peraih faedah ilmu’. Kitab ini bukan sahaja tersebar di alam Melayu, bahkan turut dikongsikan bersama hingga ke negara Turki, Mesir dan Mekah dan menjadi rujukan hingga ke hari ini. Di Tanah Melayu, kitab ini menjadi tafsir al-Quran yang lengkap hampir tiga abad sebelum wujudnya kitab-kitab tafsir yang baru. Penulisan kitab ini menggunakan bahasa Melayu lama dan terdapat juga pengaruh bahasa Arab. Istilah-istilah yang terdapat di dalamnya menggambarkan pelbagai bidang ilmu yang telah disusun dengan indah dan bermakna. Abdul Rauf Singkel juga turut membincangkan fadhilat surah sebelum mula mentafsirkan ayat. Beliau menterjemahkan ayat demi ayat walaupun tidak lengkap satu persatu. Melalui penelitian terhadap kitab tersebut, terdapat petunjuk yang diberikan oleh pengarang tentang kitab tersebut.

 Selain itu, kitab ini dilihat sangat istimewa kerana tidak mendukung mana-mana fahaman, mazhab atau pemikiran. Karya ini dikarang dengan indah dengan mempamerkan gambaran kehidupan masyarakat Melayu ketika itu, dan sekali gus menjadi rujukan bahasa, pemikiran dan kebudayaan masyarakat pada zaman tersebut. Penghasilan karya oleh Abdul Rauf Singkel jelas memperlihatkan beliau seorang pengarang yang luas pengetahuannya dan tidak hanya bersandar kepada pegangannya. Sebaliknya, beliau melihat aspek persekitarannya dan berhasrat untuk membantu golongan masyarakat yang jahil ilmu agama pada ketika itu melalui nasihat dan teguran dalam bentuk karya kitab Tarjuman al-Mustafid.

                                                 TUN SRI LANANG 

Latar Belakang

Tun Sri Lanang adalah nama yang diberikan kepada Tun Muhammad, anak Tun Ahmad Paduka Raja yang merupakan seorang Bendahara Kerajaan Johor pada kurun ke-17 Masihi. Beliau telah dilahirkan di Bukit Seluyut, Batu Sawar, Johor pada tahun 1565. Beliau adalah Bendahara Johor pada ketika itu dan setelah Johor kalah dalam peperangan dengan Aceh yang pada ketika itu diperintah oleh Sultan Iskandar Muda Aceh. Beliau kemudiannya telah dibawa ke Aceh pada tahun 1613 dan telah menetap di negeri Samalanga. Pada ketika itu, ramai bangsawan dan rakyat Johor yang mengikut beliau ke Aceh dan dikatakan seramai ribuan orang yang mengikut beliau ke sana. Sultan Iskandar Muda telah melantik beliau sebagai penasihat utama Baginda dan diberi delaran ‘Orang Kaya Datuk Bendahara Seri Paduka Tun Seberang’. Beliau telah mendirikan pusat penyebaran agama Islam dan pendidikan terutamanya di negeri-negeri pesisir timur Aceh. Beliau kemudiannya telah di angkat menjadi raja di negeri Samalanga pada tahun 1615. Beliau telah mangkat pada tahun 1659 di Lancok dan telah dimakamkan di sana. Pada waktu itu, beliau telah berjaya menjadikan negeri Samalanga sebagai sebuah pusat penyebaran agama Islam di timur Aceh dan sehingga kini pun kawasan tersebut masih lagi menjadi tumpuan bagi sesiapa sahaja yang ingin mendalami ilmu agama.


Peranan dan Kepengarangan

Tun Sri Lanang mula mengarang karya Sulalatus Salatin bermula pada tahun 1612 dan lebih terkenal sebagai pengarang dan penyusun Sejarah Melayu di samping jawatannya sebagai Bendahara Kerajaan Johor. Beliau disifatkan sebagai seorang yang kreatif, berpengetahuan luas dalam aspek penggunaan gaya bahasa dan penulisan, peraturan dan adat istiadat Melayu. Karya terunggul beliau ini berkait rapat dengan Sejarah Kesultanan Melayu Melaka dan karya tersebut seringkali dijadikan rujukan sejarah bagi mengkaji peradaban Tamadun Islam Beraja. Karya Sulalatus Salatin yang merangkumi pelbagai aspek penceritaan menjadikan ianya sebagai sumber rujukan utama tentang kebudayaan dan ketamadunan masyarakat Melayu awal.

Karya ini juga dianggap sebagai karya yang begitu indah dan menarik dari segi gaya bahasa dan persuratannya. Kandungannya yang meliputi unsur kelucuan, kebijaksanaan, sindiran, perlambangan, peribahasa, bidalan, pantun seloka, dan gurindam yang dikarang dalam pelbagai bahasa seperti bahasa Melayu, Arab, Jawa dan lain-lain dengan begitu teliti dan kemas. Namun, ia juga tidak terlepas daripada ‘Polemik Sejarah’ kerana naskhah tersebut didakwa bukan naskhah asal karangan Tun Sri Lanang tetapi kandungannya adalah daripada Hikayat Melayu yang diberikan oleh Tun Bambang Sri Narawangsa, anak Sri Askar Raja, Patani. Hikayat itu dikatakan telah dikarang dan disusun semula oleh Tun Sri Lanang atas titah Raja Abdullah, iaitu adinda Sultan Alauddin Riayat Shah III yang akhirnya menjadi Sulalatus Salatin. Sejarah penting berkaitan arahan dan galakan oleh Raja Abdullah kepada Tun Sri Lanang untuk menulis dan mengarang tentang Sejarah Melayu ada tercatat dalam kitab tersebut sebagai mukadimahnya. Dengan titah Raja Abdullah tersebut, dapat disimpulkan bahawa penulisan kitab Sulalatus Salatin telah dimulakan pada 12 Rabiul Awal 1021 Hijrah bersamaan Mei 1612 ketika itu Sultan Alauddin Riayat Shah III bersemayam di Pasir Raja.

Tun Sri Lanang seperti yang dikenali adalah seorang sasterawan Melayu yang terkenal pada zaman kesultanan Melayu bersama karya agungnya iaitu Sulalatus Salatin atau Sejarah Melayu. Beliau adalah orang yang bertanggungjawab mengarang dan meyusun kembali Hikayat Melayu di atas titah Raja Abdullah pada tahun 1612 dan berjaya menyiapkannya pada tahun 1612. Kepengarangan beliau tidak dapat disangkal lagi dengan wujudnya pelbagai fakta-fakta dan bukti-bukti yang menyokong keaslian dan ketulenan beliau sebagai penulis asal kitab Sulalatus Salatin ini. Kebijaksanaan dan kepintaran beliau dalam ilmu mengarang jelas terpancar dalam karyanya apabila beliau berjaya menyampaikan mesej dan pengajaran melalui kata-kata yang tersusun indah dalam bait-baitnya serta imaginasi lakaran peristiwa yang dilukis indah dalam kitab tersebut. Maka beliau tidak seharusnya dianggap hanya sebagai penyalin Hikayat Melayu bahkan sebagai orang yang mengarang, menulis, memperbaiki dan mempertingkatkan mutu karya awal sehingga terhasilnya karya agung dalam catatan sejarah Melayu yang dikenali umum dengan nama Sulalatus Salatin. Dengan itu terserlahlah ilmu kepengarangan dan persuratan Tun Sri Lanang dalam memartabatkan sejarah kegemilangan masyarakat Melayu seperti yang tercatat dalam karya agungnya itu.

                                                     ABDULLAH MUNSYI

Latar Belakang

Menurut Zahari A. Rashid (2008), Abdullah Munsyi telah dikhabarkan oleh para sejarahwan bahawa terdapat tiga tahun kelahiran Abdullah iaitu pada tahun 1795, 1796 dan 1797. Beliau telah dilahirkan di Kampung Pali atau lebih dikenali sebagai kampung Masjid ataupun Kampung Masjid keling.  Tarikh kelahiran Abdullah Munsyi tidak dapat disaihkan kerana  beberapa bukti daripada rakannya dan bukti daripada penulisannya memberikan tarikh yang berbeza. Menurut J.T. Thomson dalam buku Zahari A. Rashid (2008) , beliau merupakan anak murid Abdullah Munsyi dan juga sahabatnya telah menyebut bahawa dalam manuskrip awal yang diberikan kepadanya, Abdullah menyebut bahawa ketika selesai menulis Hikayat Abdullah beliau sudah berumur 46 tahun. Namun Abdullah telah membuat pindaan sebelum dicetak dan membuang pernyataan umurnya dalam penulisannya itu.

           

            Abdullah juga menyebut tarikh Hijrah 1211: “Kepada tarikh sanan 1211, kepada tujuh hari bulan safar, hari ahad siang ketika syamsu, iaitu lepas daripada delapan bulan Inggeris mengambil Melaka dari tangan Belanda”. Beliau menceritakan tentang ayah dan adik beradiknya kemudian menyambung “… pada saat yang tersebut di atas itu maka aku pun jadilah.” Tarikh Hijrah 1211 bersamaan dengan masihi 1796. Bukti ini adalah menunjukkan bahaw tarikh kelahirannya adalah pada tahun 1796 semasa Inggeris  sampai ke Melaka dan bertukar tangan pada 21 ogos 1795 dan setelah lapan bulan kemudian beliau telah dilahiran sekitar bulan April tahun 1796.

Peranan dan Kepengarangan

A.R.B. Etherton (1984) mengatakan bahawa Abdullah Munsyi mempunyai sumbangan besar dalam menulis surat-surat perjanjian dan surat-surat kiriman. Beliau juga menterjemahkan  buku-buku daripada bahasa Inggeris, bahasa Arab dan bahasa Tamil.abdullah Munsyi mendapat tempat dalam kesusasteraan Melayu kerana diakui dan diterima oleh para sarjana melayu sebagai pelopor kesusateraan Melayu moden. Tumpuan penulisan atau cerita beliau adalah berbeza dengan naskah-naskah melayu lama. Hal ini kerana Abdullah tidak menyebut tentang cerita-cerita khayalan atau dongengan. Bahan penulisannya juga tidak menyentuh tentang alam gahib, mitos , dewa-dewa, kuasa-kusas luar biasa atau kepercayaan tahyul masyarakat.

            Menurut Zahari A. Rashid pula,  Abdullah dianggap sebagai seorang wartawan yang merakamkan pengalaman hidup dan kisah-kisah berlaku dalam masyarakat sekelilingnya. Bahan yang ditulis oleh beliau telah membezakan antara karya Melayu Lama dan penulisan Melayu moden. Abdullah Munsyi telah diberi penghormatan oleh golongan sasterawan Melayu sebagai ‘Bapa Kesusateraan Melayu Moden” (Datoek Besar & Roolvink 1953; Kassim Ahmad 1970; Traill, 1981; Hamzah& Siti Aisah 2004). Para sejarahwan bersetuju bahawa  beliau telah meninggal pada tahun 1854.